Khóc Dương Khuê: Nội Dung Bài Thơ, Phân Tích, Soạn Bài

Thohay.vn Chia Sẽ Chi Tiết Nội Dung Bài Thơ Khóc Dương Khuê Của Nguyễn Khuyến, Đọc Hiểu, Soạn Bài, Phân Tích, Giáo Án, Dàn Ý, Bố Cục, Giá Trị Nghệ Thuật, Sơ Đồ Tư Duy, Ý Nghĩa Nhan Đề.

Giới Thiệu Tác Phẩm Khóc Dương Khuê

“Khóc Dương Khuê” là một bài thơ nổi tiếng của nhà thơ Nguyễn Khuyến, được sáng tác vào năm 1902 khi ông nghe tin người bạn thân thiết của mình, Dương Khuê, qua đời. Bài thơ này không chỉ thể hiện nỗi đau mất bạn mà còn là một tác phẩm văn học đặc sắc, nổi bật trong văn học Việt Nam.

Nguyễn Khuyến (1835-1909) là một nhà thơ lớn của Việt Nam, nổi tiếng với những bài thơ trữ tình, sâu sắc và giàu cảm xúc. Ông và Dương Khuê là bạn thân từ thời trẻ, cùng nhau trải qua nhiều kỷ niệm đáng nhớ.

“Khóc Dương Khuê” được viết theo thể thơ song thất lục bát, một thể thơ truyền thống của Việt Nam, với âm điệu trầm bổng, réo rắt. Bài thơ được chia thành ba đoạn chính:

  1. Nỗi đau đột ngột khi mất bạn: Hai câu thơ đầu diễn tả nỗi đau bất ngờ và sâu sắc khi nghe tin bạn qua đời.
  2. Những kỷ niệm tươi rói về tình bạn: Từ câu 3 đến câu 22, Nguyễn Khuyến hồi tưởng lại những kỷ niệm đẹp đẽ và gắn bó với Dương Khuê.
  3. Nỗi đau tắc nghẹn, hụt hẫng: Phần còn lại của bài thơ thể hiện nỗi đau và sự trống vắng khi mất đi người bạn tri kỷ.

Bài thơ không chỉ là lời khóc thương bạn mà còn là một minh chứng cho tình bạn đẹp, thủy chung và sâu sắc giữa hai người. Nguyễn Khuyến đã sử dụng ngôn ngữ giản dị nhưng đầy cảm xúc, kết hợp với các điển cố và hình ảnh thơ mộc mạc, tạo nên một tác phẩm văn học đầy giá trị nghệ thuật và nhân văn

Nội Dung Bài Thơ Khóc Dương Khuê

Bài thơ Khóc Dương Khuê đã cho thấy tình bạn tri kỷ thắm thiết của Nguyễn Khuyến và Dương Khuê qua tâm trạng của nhà thơ trước sự ra đi của bạn. Đọc hết nội dung bài thơ Khóc Dương Khuê sau đây nhé.

Khóc Dương Khuê
Tác giả: Nguyễn Khuyến

Bác Dương thôi đã thôi rồi,
Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.
Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước,
Vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau;
Kính yêu từ trước đến sau,
Trong khi gặp gỡ khác đâu duyên trời?
Cũng có lúc chơi nơi dặm khách,
Tiếng suối nghe róc rách lưng đèo;
Có khi từng gác cheo leo,
Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang;
Cũng có lúc rượu ngon cùng nhắp,
Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân.
Có khi bàn soạn câu văn
Biết bao đông bích, điển phần trước sau.
Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn,
Phận đẩu thăng chẳng dám tham trời;
Bác già, tôi cũng già rồi,
Biết thôi, thôi thế thì thôi mới là!
Muốn đi lại tuổi già thêm nhác,
Trước ba năm gặp bác một lần;
Cầm tay hỏi hết xa gần,
Mừng rằng bác vẫn tinh thần chưa can,
Kể tuổi tôi còn hơn tuổi bác,
Tôi lại đau trước bác mấy ngày;
Làm sao bác vội về ngay,
Chợt nghe, tôi bỗng chân tay rụng rời.
Ai chẳng biết chán đời là phải,
Sao vội vàng đã mải lên tiên,
Rượu ngon không có bạn hiền,
Không mua không phải không tiền không mua.
Câu thơ nghĩ đắn đo không viết,
Viết đưa ai, ai biết mà đưa;
Giường kia treo cũng hững hờ,
Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn.
Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở,
Tôi tuy thương, lấy nhớ làm thương;
Tuổi già hạt lệ như sương,
Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan!

Tặng bạn trọn bộ tuyển tập 👉 Thơ Nguyễn Khuyến [HAY NHẤT]

Giới Thiệu Về Nguyễn Khuyến

Cùng khám phá thông tin giới thiệu về Nguyễn Khuyến bên dưới.

  • Nguyễn Khuyến (1835 – 1909) hiệu là Quế Sơn, tên lúc nhỏ là Nguyễn Thắng, sinh tại quê ngoại là xã Hoàng Xá (nay thuộc Yên Trung), huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định.
  • Ông xuất thân trong một gia đình nhà Nho nghèo.
  • Năm 1864, ông đỗ đầu trong kỳ thi Hương. Nhưng mấy kì thi sau lại trượt, cho đến năm 1871, ông mới đỗ đầu cả kỳ thi Hội và thi Đình.
  • Ông được người đời gọi là Tam Nguyên Yên Đổ (do đỗ đầu cả ba kỳ thi).
  • Tuy vậy, ông chỉ làm quan có hơn mười năm, còn lại cuộc đời đều sống thanh bạch bằng nghề dạy học tại quê nhà.
  • Nguyễn Khuyến là một người tài năng, có tấm lòng yêu nước thương dân.
  • Sáng tác của ông bao gồm cả chữ Hán và chữ Nôm với hơn 800 bài gồm nhiều thể loại: thơ, văn, câu đối nhưng chủ yếu là thơ.
  • Thơ ông thường viết về đề tài tình yêu quê hương đất nước, bạn bè, gia đình; phản ánh cuộc sống của những con người thuần hậu, chất phác; châm biếm đả kích bọn thực dân xâm lược…
  • Một số tác phẩm tiêu biểu: Quế Sơn thi tập, Yên Đổ thi tập, Bách liêu thi văn tập, Cẩm Ngữ, cùng nhiều bài ca, hát ả đào, văn tế, câu đối truyền miệng…

XEM THÊM 👉 BÀI THƠ BẠN ĐẾN CHƠI NHÀ CỦA NGUYỄN KHUYẾN

Thơ Chế Bậy

Hoàn Cảnh Sáng Tác Bài Thơ Khóc Dương Khuê

Chia sẻ cho bạn đọc thông tin hoàn cảnh sáng tác bài thơ Khóc Dương Khuê.

  • Dương Khuê (1839 – 1902) người làng Vân Đình, tổng Phương Đình, tỉnh Hà Đông (nay là Ứng Hòa, Hà Nội). Ông đỗ tiến sĩ năm 1868, làm quan đến chức Tổng đốc Nam Định, Ninh Bình. Ông là bạn của Nguyễn Khuyến.
  • Năm 1902, khi nghe tin bạn mất, Nguyễn Khuyến đã làm bài thơ khóc bạn.
  • Bài Khóc Dương Khuê lúc đầu viết bằng chữ Hán (Văn đồng niên Vân Đình tiến sĩ Dương Thượng thư), sau đó được chính Nguyễn Khuyến dịch ra chữ Nôm và bản chữ Nôm lại có phần phổ biến hơn bản chữ Hán.

Ý Nghĩa Nhan Đề Bài Thơ Khóc Dương Khuê

Ý nghĩa nhan đề bài thơ Khóc Dương Khuê cụ thể như sau:

Bài thơ có nhan đề Khóc Dương Khuê thể hiện sự khóc bạn của nhà thơ Nguyễn Khuyến. Đó là những tiếng khóc thương tiếc của nhà thơ dành cho người bạn của mình, là sự tiếc nuối những gì đã có với nhau để giờ đây bạn vội đi để lại một mình nhà thơ với những kỉ niệm vơi đầy của quá khứ.

Đúng là người chết đi thì bình yên nhưng để lại sự thương tiếc cho người còn sống. Bài thơ hay chính là lời tiễn biệt của nhà thơ dành cho bạn mình.

Nhất định đừng bỏ lỡ tác phẩm 🌿 Bài Thơ Bếp Lửa [Bằng Việt] 🌿 Nội Dung, Nghệ Thuật 

Giá Trị Nội Dung Và Nghệ Thuật Của Khóc Dương Khuê

Ngay sau đây là các giá trị nội dung và nghệ thuật của Khóc Dương Khuê.

Giá trị nội dung

  • Bài thơ Khóc Dương Khuê mang một nỗi niềm tiếc nuối sâu sắc về một tình bạn tri kỉ, góp phần khẳng định về tình cảm giữa những con người với nhau.
  • Bài thơ đã để lại cái nhìn cao đẹp về tình bạn cũng như nhân cách cao đẹp của Nguyễn Khuyến.

Giá trị nghệ thuật

  • Thể thơ song thất lục bát, đậm đà bản sắc dân tộc
  • Ngôn ngữ bình dị, dễ hiểu
  • Sử dụng kết hợp các biện pháp nghệ thuật: nói giảm nói tránh + các câu hỏi tu từ + điệp từ,…

Bố Cục Bài Thơ Khóc Dương Khuê

Bố cục bài thơ Khóc Dương Khuê bao gồm

  • Phần 1. Hai câu thơ đầu: Nỗi đau mất bạn của nhà thơ.
  • Phần 2. Tiếp theo đến “Mừng rằng bác hãy tinh thần chưa can”: Hồi tưởng kỉ niệm đẹp đẽ về tình bạn.
  • Phần 3. Còn lại: Nỗi cô đơn của hiện tại.

Tham khảo thêm tác phẩm 🌟 Đoàn Thuyền Đánh Cá 🌟 Khám Phá Nội Dung, Nghệ Thuật, Phân Tích

Dàn Ý Bài Thơ Khóc Dương Khuê

I. Mở bài

  1. Tác giả: Nguyễn Khuyến (1835-1909), một nhà thơ lớn của Việt Nam, nổi tiếng với những bài thơ trữ tình, sâu sắc và giàu cảm xúc.
  2. Tác phẩm: “Khóc Dương Khuê” được sáng tác năm 1902 khi Nguyễn Khuyến nghe tin người bạn thân Dương Khuê qua đời.

II. Thân bài:

Bố cục bài thơ được chia thành ba đoạn chính:

  1. Đoạn 1 (hai câu đầu): Nỗi đau đột ngột khi mất bạn.
  2. Đoạn 2 (từ câu 3 đến câu 22): Nhớ lại những kỷ niệm giữa hai người.
  3. Đoạn 3 (phần còn lại): Nỗi đau mất bạn và tâm sự cô đơn vì thiếu tri kỷ.

Phân tích chi tiết

  1. Đoạn 1:
    • Hai câu đầu diễn tả nỗi đau bất ngờ và sâu sắc khi nghe tin bạn qua đời.
    • Từ ngữ: “thôi”, “nước mây man mác” thể hiện cảm xúc đau đớn, tiếc thương.
  2. Đoạn 2:
    • Nguyễn Khuyến hồi tưởng lại những kỷ niệm đẹp đẽ và gắn bó với Dương Khuê.
    • Các kỷ niệm: từ thuở đăng khoa, khi chơi nơi dặm khách, nghe tiếng suối, uống rượu, soạn câu văn, chung hoạn nạn.
    • Trình tự: hồi tưởng của dòng cảm xúc thời gian.
  3. Đoạn 3:
    • Nỗi đau và sự trống vắng khi mất đi người bạn tri kỷ.
    • Tác giả sử dụng các điển cố, điển tích như “giường treo”, “đàn kia” để biểu thị tình bạn khắc cốt ghi tâm.
    • Tự an ủi mình rằng sinh lão bệnh tử là việc tất yếu, “tuổi già hạt lệ như sương”.

    III. Kết bài

    • Nội dung: Bài thơ thể hiện nỗi đau mất bạn, tình bạn đẹp và sâu sắc giữa Nguyễn Khuyến và Dương Khuê.
    • Nghệ thuật: Sử dụng thể thơ song thất lục bát, ngôn ngữ giản dị nhưng đầy cảm xúc, kết hợp với các điển cố và hình ảnh thơ mộc mạc.

    Sơ Đồ Tư Duy Khóc Dương Khuê

    Tiếp tục bài viết là các sơ đồ tư duy Khóc Dương Khuê.

    Sơ Đồ Tư Duy Khóc Dương Khuê Đặc Sắc
    Sơ Đồ Tư Duy Khóc Dương Khuê Đặc Sắc
    Sơ Đồ Tư Duy Khóc Dương Khuê Chi Tiết
    Sơ Đồ Tư Duy Khóc Dương Khuê Chi Tiết
    Sơ Đồ Tư Duy Khóc Dương Khuê Ấn Tượng
    Sơ Đồ Tư Duy Khóc Dương Khuê Ấn Tượng

    Xem thêm về phân tích 🌻Bài Thơ Về Tiểu Đội Xe Không Kính🌻 Nội Dung, Nghệ Thuật, Phân Tích

    Soạn Bài Khóc Dương Khuê Lớp 9

    Dưới đây là soạn bài Khóc Dương Khuê của Nguyễn Khuyến trong Sách Ngữ văn 9 Cánh Diều Tập 1 chi tiết nhất:

    I. Đọc hiểu văn bản

    1. Câu 1: Tác giả sử dụng từ ngữ nào để thể hiện tình cảm của mình?
      • Tác giả sử dụng từ “thôi” và “nước mây man mác” để thể hiện cảm xúc đau đớn, tiếc thương trước sự ra đi của người bạn thân.
    2. Câu 2: Nhà thơ nhắc lại những kỉ niệm gì với bạn? Theo trình tự nào?
      • Nhà thơ nhắc lại những kỉ niệm từ thuở đăng khoa, khi chơi nơi dặm khách, khi từng gác cheo leo, nghe con hát cầm xoang, cùng uống rượu, soạn câu văn, và chung hoạn nạn.
    3. Câu 3: Nỗi đau mất bạn của tác giả được thể hiện như thế nào?
      • Nỗi đau mất bạn được thể hiện qua sự ngỡ ngàng, bàng hoàng, chân tay rụng rời như không tin vào những điều mình nghe được.
    4. Câu 4: Nhà thơ nhắc đến “giường treo” và “đàn kia” để biểu thị điều gì?
      • Các điển cố “giường treo”, “đàn kia” nói đến những tình bạn khắc cốt ghi tâm, nổi danh kim cổ ở bên Trung Quốc, qua đó bày tỏ tâm tư, cảm xúc sâu sắc của Nguyễn Khuyến khi mất bạn.
    5. Câu 5: Nhà thơ tự an ủi mình thế nào sau khi bạn mất?
      • Nhà thơ tự an ủi rằng sinh lão bệnh tử là việc tất yếu, “tuổi già hạt lệ như sương”, không còn quá nhiều nước mắt để khóc bạn, chỉ biết nỗi đau trong lòng.

    II. Chuẩn bị

    • Tìm hiểu về tác giả và tác phẩm: Nguyễn Khuyến là một nhà thơ lớn của Việt Nam, nổi tiếng với những bài thơ trữ tình, sâu sắc. “Khóc Dương Khuê” là bài thơ thể hiện tình cảm chân thành, sâu sắc của ông đối với người bạn thân thiết Dương Khuê.

    III. Bố cục

    • Phần 1: Từ đầu đến “nước mây man mác”: Tình cảm tiếc thương của tác giả.
    • Phần 2: Tiếp theo đến “chân tay rụng rời”: Những kỉ niệm với bạn.
    • Phần 3: Còn lại: Nỗi đau mất bạn và sự tự an ủi.

    Giáo Án Khóc Dương Khuê Lớp 11

    Dưới đây là một giáo án mẫu cho bài “Khóc Dương Khuê” của Nguyễn Khuyến, phù hợp cho lớp 11:

    I. Mục tiêu bài học

    1. Kiến thức:
      • Hiểu được nội dung và ý nghĩa của bài thơ “Khóc Dương Khuê”.
      • Nắm vững nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ và hình ảnh trong bài thơ.
    2. Kỹ năng:
      • Phân tích và cảm nhận được tình cảm của tác giả qua bài thơ.
      • Rèn luyện kỹ năng đọc hiểu và phân tích thơ trữ tình.
    3. Thái độ:
    • Trân trọng tình bạn đẹp và sâu sắc.
    • Cảm thông với nỗi đau mất mát của tác giả.

    II. Chuẩn bị

    1. Giáo viên:
      • Giáo án, tài liệu tham khảo.
      • Tranh ảnh minh họa về Nguyễn Khuyến và Dương Khuê.
    2. Học sinh:
      • Đọc trước bài thơ và chuẩn bị các câu hỏi liên quan.

    III. Tiến trình dạy học

    1. Ổn định lớp:
      • Kiểm tra sĩ số, ổn định trật tự.
    2. Kiểm tra bài cũ:
      • Hỏi học sinh về nội dung và ý nghĩa của bài thơ đã học trước đó.
    3. Bài mới:
      • Giới thiệu bài: Giới thiệu sơ lược về tác giả Nguyễn Khuyến và hoàn cảnh sáng tác bài thơ “Khóc Dương Khuê”.
      • Đọc và phân tích bài thơ:
        • Đọc diễn cảm bài thơ.
      • Phân tích từng đoạn thơ:
        • Đoạn 1: Nỗi đau đột ngột khi mất bạn.
        • Đoạn 2: Nhớ lại những kỷ niệm giữa hai người.
        • Đoạn 3: Nỗi đau mất bạn và tâm sự cô đơn vì thiếu tri kỷ.
      • Thảo luận nhóm:
        • Chia lớp thành các nhóm nhỏ, thảo luận về các câu hỏi:
        • Tình bạn giữa Nguyễn Khuyến và Dương Khuê được thể hiện như thế nào qua bài thơ?
        • Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ và hình ảnh trong bài thơ có gì đặc sắc?
    4. Củng cố và dặn dò:
      • Tóm tắt lại nội dung chính của bài học.
      • Dặn dò học sinh chuẩn bị bài tiếp theo.

      IV. Rút kinh nghiệm

      • Ghi nhận những điểm cần cải thiện trong quá trình giảng dạy.

      5+ Mẫu Phân Tích Bài Thơ Khóc Dương Khuê Hay Nhất

      Cùng tham khảo ngay 5 mẫu phân tích bài thơ Khóc Dương Khuê hay nhất bên dưới.

      Phân Tích Bài Thơ Khóc Dương Khuê Chi Tiết

      Mở bài:

      • Nguyễn Khuyến, một trong những nhà thơ lớn của văn học Việt Nam, đã để lại nhiều tác phẩm xuất sắc. Trong đó, “Khóc Dương Khuê” là một bài thơ nổi bật, thể hiện nỗi đau mất bạn và tình bạn sâu sắc giữa ông và Dương Khuê.

      Thân bài:

      1. Nỗi đau đột ngột khi mất bạn:
        • Hai câu đầu của bài thơ diễn tả nỗi đau bất ngờ và sâu sắc khi nghe tin bạn qua đời: “Bác Dương thôi đã thôi rồi, Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.”
        • Từ ngữ “thôi đã thôi rồi” thể hiện sự mất mát không thể bù đắp, nỗi đau như mây trời bao la, không gì che lấp nổi.
      2. Những kỷ niệm tươi rói về tình bạn:
        • Nguyễn Khuyến hồi tưởng lại những kỷ niệm đẹp đẽ và gắn bó với Dương Khuê: “Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước, Vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau.”
        • Những kỷ niệm từ thời trẻ, khi cùng nhau thi đỗ, làm quan, và những lúc vui chơi, thưởng thức nghệ thuật, đều được tác giả nhắc lại một cách chân thực và xúc động.
      3. Nỗi đau tắc nghẹn, hụt hẫng:
        • Phần còn lại của bài thơ thể hiện nỗi đau và sự trống vắng khi mất đi người bạn tri kỷ: “Làm sao bác vội về ngay, Chợt nghe, tôi bỗng chân tay rụng rời.”
        • Tác giả sử dụng các điển cố, điển tích như “giường treo”, “đàn kia” để biểu thị tình bạn khắc cốt ghi tâm, và tự an ủi mình rằng sinh lão bệnh tử là việc tất yếu.

        Kết bài:

        • Bài thơ “Khóc Dương Khuê” không chỉ là lời khóc thương bạn mà còn là một minh chứng cho tình bạn đẹp, thủy chung và sâu sắc giữa hai người. Nguyễn Khuyến đã sử dụng ngôn ngữ giản dị nhưng đầy cảm xúc, tạo nên một tác phẩm văn học đầy giá trị nghệ thuật và nhân văn.

        Văn Mẫu Phân Tích Bài Thơ Khóc Dương Khuê

        Nguyễn Khuyến và Dương Khuê sinh thời là hai người bạn cực kỳ thân thiết và thấu hiểu lẫn nhau, cùng làm quan dưới thời Nguyễn trong buổi đất nước có nhiều biến đổi, khiến các nhà trí thức đương thời có phần bất lực và chán nản, càng khiến hai người có chung niềm tâm sự, họ lại càng trở nên thân thiết hơn cả.

        Sự gắn bó, tri kỷ ấy quả thực là hiếm có của đời người, chính vì lẽ ấy nên khi nghe hung tin Dương Khuê mất vì bệnh nặng, Nguyễn Khuyến đã hết sức bàng hoàng và đau buồn bởi từ nay chẳng còn lấy một người tri âm, tri kỷ cùng ông chia sẻ những nỗi niềm riêng trong cuộc đời. Nguyễn Khuyến đã viết bài thơ Khóc Dương Khuê để tỏ nỗi lòng thương tiếc, xót xa của mình dành cho người bạn quá cố.

        Mở đầu bài thơ là sự hoang mang, bàng hoàng của Nguyễn Khuyến về sự ra đi đột ngột của Dương Khuê bạn mình.

        “Bác Dương thôi đã thôi rồi,
        Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.”

        Nguyễn Khuyến gọi bạn mình bằng hai từ “Bác Dương” rất đỗi gần gũi, thân thiết, lại cũng thể hiện những tình cảm trân trọng, quý mến vô cùng của những người đồng trang lứa, cách gọi ấy tựa như lúc Dương Khuê vẫn còn sống mà hai người vẫn thường xưng hô với nhau.

        Cụm từ “Thôi đã thôi rồi”, từ “thôi” đầu thể hiện nỗi nuối tiếc xót xa khi vụt mất một thứ quan trọng nhất cuộc đời của Nguyễn Khuyến, từ “thôi” thứ hai là ngụ ý về sự ra đi của Dương Khuê.

        Nỗi đau mất bạn ấy là nỗi đau “ngậm ngùi” âm ỉ cháy trong lòng, người ra đi khiến người ở lại phải day dứt, buồn thương vô cùng, nỗi đau ấy không chỉ khu trú trong tâm hồn tác giả mà tựa như nước chảy mây bay, lan tỏa khắp cùng trời cuối đất, rộng lớn vô cùng. Nhịp thơ, giọng điệu ở hai câu đầu nhẹ nhàng, âm thầm như dàn trải, mang đến cảm giác trầm buồn, càng diễn tả sâu sắc nỗi đau mất bạn của Nguyễn Khuyến.

        Trong sự mất mát to lớn ấy, Nguyễn Khuyến dần hồi tưởng về khoảng thời gian hai người còn bầu bạn, vui vầy.

        “Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước,
        Vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau;
        /…/Phận đấu thăng chẳng dám tham trời”

        Nhớ làm sao ngày mới quen biết cùng nhau đỗ khoa cử, lại cùng nhau “sớm hôm” bàn luận chuyện đời, mối quan hệ, tình bạn tri kỷ của Dương Khuê và Nguyễn Khuyến là tình cảm kính trọng, quý mến, thấu hiểu lẫn nhau, “kính yêu từ trước đến sau”. Việc được gặp gỡ và kết thành tri kỷ với Dương Khuê, Nguyễn Khuyến rất đỗi coi trọng, ví như “duyên trời” định sẵn, là mối cơ duyên trăm năm có một, đâu phải dễ dàng.

        Trước nỗi đau xót, nỗi tiếc thương vô hạn, Nguyễn Khuyến lại ngược bước về những năm tháng huy hoàng tuổi trẻ của ông với người bạn quá cố. Còn đâu những năm tháng trẻ khỏe sung sức, hết “chơi nơi dặm khách”, lại vượt núi leo đồi nghe tiếng suối róc rách, rồi những buổi thảnh thơi trên “tầng gác cheo leo” cùng nhau nghe những cô đầu ngân nga câu hát ả đào êm ái.

        Lại nhớ những ngày thâu đêm suốt sáng, cùng tri kỷ sẻ chia chén rượu quý thơm nồng, cùng nhau làm thơ, lại cùng nhau ngâm thơ, rồi bàn luận qua lại trước sau chau chuốt. Rồi những ngày cùng nhau vùi trong phòng sách nghiên cứu Tam phần ngũ điển để thấu hiểu cái đạo lý của người xưa.

        Rồi cả quãng đời cùng nhau đỗ khoa cử, cùng nhau đứng ra phụng sự triều đình, cái mũ ô sa trên đầu dẫu có nặng trăm bề, dẫu có rối ren và nhiều cớ sự bất mãn, đôi bạn tri kỷ cũng chỉ biết san sẻ, thấu hiểu, cùng sát cánh vượt qua chứ nào dám than thở trước sau.

        Biết bao kỷ niệm quá đỗi đẹp đẽ, như mới chỉ ngày hôm qua đây thôi, nhưng nay người đã lại vội về chốn tây thiên cực lạc, Nguyễn Khuyến nghĩ mà thêm bồi hồi, thêm xót xa muôn phần.

        Thời trai trẻ, có sức, có lực lại có cả ý chí ngoan cường là thế, buổi về già mọi thứ đã không còn được như trước, nhưng tình cảm tri kỷ của Nguyễn Khuyến và Dương Khuê vẫn không hề chuyển dời, thậm chí còn vì xa cách mà ngày càng thêm sâu sắc, gắn bó hơn cả.

        “Bác già, tôi cũng già rồi,
        /…/
        Mừng rằng bác vẫn tinh thần chưa can”

        Khi tuổi đã cao, sức đã yếu thì những thú vui tuổi trẻ dần trở thành những thứ xa xỉ, thậm chí vì xa cách mà cả hai người mãi mới có bận gặp nhau một lần, đấy cũng là 3 năm về trước. Tuy nhiên dẫu có xa, dẫu có lâu không gặp thì tình bạn gắn bó keo sơn vẫn mãi ngự trị mãi trong ngực trái của cả hai người Nguyễn Khuyến và Dương Khuê, chưa một lần nguội lạnh.

        Họ vẫn thân thiết như xưa “Cầm tay hỏi hết xa gần”, dường như bao chuyện lâu nay không được có người san sẻ đều tuôn ra hết trong lần gặp cuối ấy, được thấy bạn mình vẫn khỏe mạnh, “tinh thần chưa can” là niềm hạnh phúc vô bờ bến của những người tri kỷ.

        Có thể thấy rằng dẫu về già, không còn gặp nhau được mấy lần nhưng Nguyễn Khuyến vẫn giữ gìn vẹn nguyên cái tình cảm tri âm ấy, vẫn luôn hằng tưởng nhớ về người bạn tuổi trẻ thường xuyên chia sẻ tâm tình, cùng chung khổ nạn.

        Hồi tưởng càng nhiều, ký ức càng tươi đẹp bao nhiêu thì quay trở về với hiện thực tác giả lại càng phải đối mặt với hiện thực phũ phàng và đau xót bấy nhiêu, những mộng tưởng của ngày xưa đã vĩnh viễn đi vào quá khứ. Nguyễn Khuyến buộc phải đối mặt với hiện thức rằng Dương Khuê đã ra đi mãi mãi, ông đã mất đi người bạn quý giá nhất cả cuộc đời, giờ chỉ còn lại tấm thân già cô đơn giữa thời thế loạn lạc.

        “Kể tuổi tôi còn hơn tuổi bác,
        /…/
        Chợt nghe, tôi bỗng chân tay rụng rời”

        Ông không khỏi ngậm ngùi, đau xót một nỗi tiếc thương rằng tại sao Dương Khuê vốn nhỏ tuổi hơn ông, lại bệnh tật cũng sau ông, thế mà chẳng hiểu sao “bác vội về ngay”, tin ấy khiến cho Nguyễn Khuyến bàng hoàng “chân tay rụng rời”, vì không thể tin nổi trước hung tin như sét đánh ngang tai ấy. Giờ đây bạn hiền đã về với miền cực lạc, để lại Nguyễn Khuyến một thân già với nỗi đau đớn, hụt hẫng và hoang mang vô cùng.

        Bạn hiền đã mất, còn lại mình Nguyễn Khuyến với nỗi cô đơn, trống vắng thì thiết tha gì những thú vui từng một thời say đắm, rượu ngon cũng trở nên vô vị, thú vui làm thơ cũng dần chán nản, bởi còn đâu người hợp ý để vui vầy, sẻ chia nữa. Tình cảm thắm thiết tri âm, tri kỷ ấy sánh ngang với điển cố của người xưa như tình bạn giữa Trần Phồn – Từ Trĩ, như Tử Kỳ – Bá Nha, sâu nặng, ân nghĩa vô cùng.

        Quay về với thực tại, trước vong linh người bạn hiền quá cố, Nguyễn Khuyến cuối cùng cũng đã thoát khỏi cái hồi tưởng xa xăm, trở về với hiện thực đau đớn, xót xa. Nhưng dẫu Dương Khuê có chết đi, thì tình cảm giữa hai người vẫn trường tồn mãi mãi, là thứ trân quý nhất trong cuộc đời mà Nguyễn Khuyến hằng trân trọng.

        “Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở,
        Tôi tuy thương, lấy nhớ làm thương;
        Tuổi già hạt lệ như sương,
        Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan!”

        Khóc Dương Khuê là bài thơ cảm động và sâu sắc của Nguyễn Khuyến viết để tưởng nhớ về người bạn quá cố, qua đó thấy được những tình cảm đáng quý, thiết tha sâu nặng giữa những người tri kỷ, đồng thời ca ngợi tình bạn thiêng liêng, trăm năm có một của nhà thơ.

        Bằng thể thơ song thất lục bát, giọng thơ êm đềm, chậm rãi, ngôn từ giản dị, tác gỉa tinh tế sử dụng các điển tích điển cố một cách khéo léo đã làm tăng sức hấp dẫn của bài thơ, diễn tả thành công nỗi buồn của thi nhân đầy xót xa, suy tư và trầm lắng.

        Xem thêm về phân tích 🔻 Khúc Hát Ru Những Em Bé Lớn Trên Lưng Mẹ 🔻 Sơ Đồ Tư Duy, Dàn Ý

        Phân Tích Khóc Dương Khuê Học Sinh Giỏi

        Nguyễn Khuyến (1835 – 1909) để lại khoảng 800 bài thơ chữ Nôm và chữ Hán trong đó có ngót một trăm bài thơ viết về tình bạn. Có bài như “Bạn đến chơi nhà” thì hầu như ai cũng biết. Viết về Dương Khuê (1839 – 1902) bạn chí thân của mình, Nguyễn Khuyến đã có bốn bài thơ chữ Hán.

        Riêng bài thơ thứ tư “Vãn đồng niên Vân Đình tiến sĩ Dương Thượng thư” (Viếng bạn đồng khoa là Vân Đình tiến sĩ Dương Thượng thư) được tác giả dịch ra chữ Nôm thành bài “Khóc Dương Khuê”.

        Đây là bài thơ khóc bạn rất tha thiết cảm động của Nguyễn Khuyến cũng là bài thơ khóc bạn rất nổi tiếng trong nền thơ ca dân tộc. Dương Khuê là bạn đồng khoa với Nguyễn Khuyến tại khoa thi Hương năm 1864. Dương Khuê đỗ tiến sĩ, làm quan to, để lại nhiều bài thơ hát nói tuyệt bút.

        Từ bạn đồng khoa đã phát triển thành bạn tri âm tri kỉ nên Nguyễn Khuyến mới có thơ khóc bạn cảm động và tha thiết như vậy. Có thể xem đây cũng là một bài văn tế được viết bằng thể thơ song thất lục bát, giọng thơ réo rắt thấm đầy lệ, gồm có 38 câu thơ.

        Mở đầu bài thơ là một tiếng than, tiếng nấc đau đớn.

        “Bác Dương thôi đã thôi rồi,
        Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta”.

        Chữ “bác” trong thơ Nguyễn Khuyến mang tính biểu cảm sâu sắc. Nhà thơ luôn luôn gọi bạn bằng bác, thể hiện một tấm lòng kính trọng và thân mật. Chữ “kính” và chữ “lễ” in đậm trong phong cách ứng xử của Tam nguyên Yên Đổ: “Bác Dương thôi đã thôi rồi… Kể tuổi tôi còn hơn tuổi bác… Bác chẳng ở, dẫu van chẳng ở”…

        Phần thứ hai gồm 24 câu thơ, tác giả nhắc lại, nhớ lại những kỉ niệm sâu sắc với người đã quá cố. Với nhà nho thì bạn đồng khoa là bạn đẹp nhất, tự hào nhất. Nguyễn Khuyến và Dương Khuê cùng đỗ đạt, cùng làm quan, tình bạn ấy là “duyên trời” tác hợp nên:

        “Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước,/…/
        Trong khi gặp gỡ khác đâu duyên trời”.

        Các từ ngữ “sớm hôm”, “cùng nhau”, “từ trước đến sau” thể hiện một tình bạn vô cùng thân thiết, chung thuỷ. Mỗi một kỉ niệm là một mảnh tâm hồn của nhà thơ được nhắc lại với bao nhiêu giọt lệ.

        Nguyễn Khuyến như vẫn thấy Dương Khuê đang cùng mình hiển hiện. Phải là bạn tâm đầu ý hợp, phải là những tao nhân mặc khách mới có những kỉ niệm cầm ca, thi tửu đẹp và đáng nhớ như vậy.

        Nguyễn Khuyến đã sử dụng cách diễn đạt trùng điệp hai nhóm từ ngữ: “Cũng có lúc” và “có khi” đan chéo vào nhau, bốn lần xuất hiện trên tám dòng thơ, vừa để liệt kê gợi nhớ, vừa tạo nên âm hưởng quấn quýt, thiết tha. Những kỉ niệm ấy vô cùng sâu sắc, đẹp đẽ về tình bạn, không bao giờ có thể quên được.

        Có kỉ niệm vui, có kỉ niệm buồn. Nguyễn Khuyến và Dương Khuê cùng làm quan to dưới thời nhà Nguyễn. Nhưng rồi đất nước ta bị xâm lăng, dân tộc ta bị giặc Pháp thống trị, là kẻ sĩ, là nhà nho “cùng nhau hoạn nạn”. Cách ứng xử của mỗi người đểu có chỗ khác nhau.

        Nguyễn Khuyến đã cáo bệnh, từ quan về sống cuộc đời bình dị giữa xóm làng quê hương. Không tham miếng “đẩu thăng”, lương bổng của triều đình. Còn Dương Khuê vẫn làm quan.

        Trong bài thơ chữ Hán “Gửi thăm quan Thượng thư họ Dương”, Nguyễn Khuyến tỏ ra rất thông cảm với bạn: “Tôi biết bác vì cha mẹ phải làm quan để lấy tấm lụa – Bác biết tôi nghèo phải làm quan để kiếm đấu gạo lương”. Cảnh ngộ và cách ứng xử tuy có khác nhau, kẻ làm quan, người từ quan, nhưng Tam nguyên Yên Đổ vẫn tỏ ra bao dung bạn, vẫn “kính yêu từ trước đến sau”, không bao giờ thay lòng đổi dạ:

        “Bác già tôi cũng già rồi,
        Biết thôi, thôi thế, thì thôi, mới là”.

        Chữ “rồi” vần với ba chữ “thôi” liên tiếp như một tiếng thở dài, tự an ủi mình, như muốn quên đi thật nhanh những điều bất đắc chí. Không nỡ, không muốn nhắc đến nữa mới là bạn bè tâm giao!

        Bây giờ hai người đã đôi đường âm – dương vĩnh biệt. Khóc bạn, Nguyễn Khuyến nhớ lại lần gặp bạn cuối cùng. Ân hận vì đường xa, vì tuổi già sức yếu. Chữ “nhác” rất hay, nghĩa trong văn cảnh là ngại. Các chữ: “cầm tay” và “mừng rằng” thể hiện một tấm lòng quý mến, thương yêu. Đoạn thơ làm tái hiện một khung cảnh cảm động của đôi bạn già sau nhiều năm xa cách mới gặp lại nhau.

        “Muốn đi lại, tuổi già thêm nhác,/…/
        Mừng rằng bác vẫn tinh thần chưa can”.

        Đoạn thơ hồi tưởng này, những kỉ niệm được trình bày theo trình tự thời gian, từ “thuở đăng khoa” đến ngày bạn qua đời. Phép liệt kê, trùng điệp được vận dụng để gây ấn tượng về một tình bạn lâu bền, sâu sắc, thuỷ chung và vô cùng thắm thiết. Người Việt chúng ta, nhất là các cụ già lúc khóc người thân quá cố thường kể lể gợi nhắc mọi kỉ niệm ngụ ý thương tiếc.

        Có lúc ta cảm thấy người sống đang đối thoại và tâm sự với người đã khuất. Sáu đoạn thơ đã kể lại đủ hết các giai đoạn của tình bạn, lời kể nào cũng chân thành, đằm thắm. Nguyễn Khuyến vừa kể lể, vừa nức nở.

        Tám câu thơ tiếp theo, Nguyễn Khuyến khóc bạn cũng là tự khóc mình, giọng thơ ngày một thêm não nùng, thê thiết. Ông trách bạn “vội đi xa” để mình lẻ loi, cô đơn.

        Lời than khóc trở nên xót xa khi nhà thơ nhắc lại điển tích Tử Kỳ – Bá Nha và Trần Phồn – Từ Trĩ. Chiếc giường dành riêng tiếp bạn nay đã trở nên “hững hờ”. Tiếng đàn cũng “ngẩn ngơ” mất hồn vì lẻ bạn. Một cách nói thậm xưng để cực tả nỗi đau tê tái khi bạn thân qua đời. Khi còn sống thì đôi bạn cùng đi chơi “dặm khách”, cùng “lựa chiều cầm xoang”, “rượu ngon cùng nhắp”, cùng “bàn soạn câu văn”…

        Lúc bạn qua đời chẳng còn người tri âm tri kỉ để cùng nhau uống rượu, làm thơ, nghe đàn, năng lui tới thăm nom, chia ngọt sẻ bùi cùng nhau. Nguyễn Khuyến đã có nhiều cách nói rất sâu sắc, cảm động diễn tả sự thương xót bạn và nỗi buồn cô đơn của mình.

        Bốn câu cuối bài thơ như một tiếng nấc đau đớn. Tuổi già vốn ít lệ (hạt lệ như sương), nên chỉ biết khóc ở trong lòng. Thương bạn gắn liền với bao nỗi nhớ. Khóc bạn chuyển thành nỗi niềm như cam chịu số phận bi thương. Chỉ cầu mong cho linh hồn bạn thanh thản “lên tiên”:

        “Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở,/…/
        Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan”.

        Trải qua bao mưa nắng, bao thăng trầm hoạn nạn, Tam nguyên Yên Đổ còn đâu nhiêu nước mắt để khóc bạn, chí còn biết “lấy nhớ làm thương”. Tuy nhiên cả bài thơ, nhất là bốn câu kết đã “chứa chan” nước mắt đau xót.

        Hai câu thơ: “Bác chẳng ở dẫu vẫn chẳng ở – Tôi tuy thương lấy nhớ làm thương” với cách diễn đạt trùng điệp và tăng cấp đã tạo nên giọng thơ buồn thê thiết, Nguyễn Khuyến để lại nhiều tiếng khóc: khóc cho đất nước và dân tộc, khóc vợ, khóc con, khóc bạn,…

        Tiếng khóc nào cũng xúc động, tê tái, nặng tình, nặng nghĩa. Riêng bài “Khóc Dương Khuê” lại được viết bằng thể thơ song thất lục bát, lời khóc bạn càng trở nên thiết tha, não nùng, lúc thì nức nở, thảng thốt, lúc thì kể lể thở than, lúc thì phân trần, lúc thì trách móc, lời thơ thủ thỉ như nói với người còn sống, rất cảm động. Giọng thơ liền mạch, lời thơ tinh tế, biểu cảm đã thể hiện nghệ thuật vừa bình dị, vừa điêu luyện.

        “Khóc Dương Khuê” thể hiện một tình bạn đẹp và cảm động của nhà nho thuở trước. Sau một thế kỉ, chúng ta vẫn thấy bùi ngùi xúc động khi đọc bài thơ này. Nguyễn Khuyến khóc bạn cũng là khóc cho một thế hệ nhà nho và cũng là tự khóc cho mình: “Ai chẳng biết chán đời là phải”…

        Xem thêm phiên bản 👉 Bạn Đến Chơi Nhà Chế

        Phân Tích Bài Thơ Khóc Dương Khuê Nâng Cao

        Ngạn ngữ phương Tây có câu “Tình bạn là đóa hồng không gai” thật vậy, tình bạn như đóa hồng đầy hương sắc luôn mang đến cho con người sự nhẹ nhàng, bình yên, thật may mắn cho những người bạn có những người bạn thân thiết bên mình – đó như là một bước đệm nâng đỡ con người bước vào cuộc sống đầy thử thách, gian nan.

        Văn học Việt Nam không thiếu những bài thơ hay viết về tình bạn, một trong số đó là bài thơ “Khóc Dương Khuê” của Nguyễn Khuyến, tác phẩm như một viên ngọc trai lấp lánh toả sáng về tình bạn đẹp, vững bền của con người con người trong cuộc sống.

        Bài thơ mở đầu bằng hai câu thơ:

        Bác Dương thôi đã thôi rồi.
        Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta

        Câu thơ nói giảm nói tránh đã nói đến sự mất mát ra đi của Dương Khuê, để lại sau đó là nỗi buồn ngậm ngùi không biết giải tỏa cùng ai. Tình cảm bạn bè vô cùng tha thiết nhưng ẩn sau đó là nỗi đau không thể nói nên lời, tình bạn giữa Dương Khuê vô cùng gắn bó, keo sơn.

        Lời thơ như một tiếng kêu thương đột ngột cất lên với những nỗi niềm thất vọng. Sự ra đi của người bạn để lại trong lòng Nguyễn Khuyến nỗi mất mát trống vắng không phương bù đắp.

        Từ câu ba đến câu hai mươi hai là cách tác giả kể lại quá trình tình bạn giữa Nguyễn Khuyến và Dương Khuê: đó là lúc hai người gắn bó với nhau từ những ngày đi học, có bất cứ chuyện gì cũng vẫn trao đổi, sẻ chia với nhau – những kỉ niệm ấy trở thành những kí ức không thể nào quên:

        Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước/../
        Trong khi gặp gỡ khác đâu duyên trời?

        Nhân duyên giữa hai người bạn này thật kì lạ không phải là nhân duyên của những con người bình thường mà là nhân duyên của những đôi bạn cùng tiến, những kỉ niệm về người bạn của mình cứ ùa về trong tâm thức tác giả không thể nào kiểm soát lay động, nó quá khác biệt so với thực tế trần trụi và nhiều đau khổ quá:

        Cũng có lúc chơi nơi dặm khách,/…/
        Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang

        Nguyễn Khuyến nhớ lại lần gặp gỡ cuối cùng cách đây ba năm, lúc đó cả ông và bạn đều mừng mừng tủi tủi. Mừng mừng tủi tủi bởi cả hai đều vượt qua mọi thử thách của thời thế và tuổi tác:

        Cầm tay nhau hỏi hết xa gần
        Mừng rằng bác vẫn tinh thần chưa can

        Ấy thế mà giờ đây, bạn đã không còn nữa. Mất bạn nhà thơ như hụt hẫng như mất đi một phần cơ thể:

        Làm sao bác vội về ngay.
        Chợt nghe tôi bỗng thấy chân tay rụng rời

        Nguyễn Khuyễn ngạc nhiên vì bạn ít tuổi hơn mình, vững vàng hơn mình mà đã vội quy tiên. Đau đớn đến tái tê, ông chỉ biết còn buông lời trách bạn mà lòng đầy xót thương: Vội vàng chi đã mải lên tiên. Để rồi cuối cùng trong lòng người bạn già chỉ còn lại mênh mang, ngập tràn cảm giác trông vắng, mà bất cứ ai khi mất đi người thân đều phải trải qua.

        Nhắc lại những kỉ niệm để người ta biết rằng tình bạn chân thành vốn khó tìm ở trong cuộc đời này, và những người bạn ấy đã trở thành tri âm tri kỉ của nhau không bao giờ có thể phai nhạt, người này mất đi người kia đau khổ tột cùng, chẳng thể nào xoa dịu được nỗi đau ấy, tình bạn chân thành quả thật là viên ngọc sáng chói trong mỗi người. Nguyễn Khuyến đã cho chúng ta những vần thơ thật đẹp, thật sâu về người bạn.

        Những câu thơ còn lại là những nỗi đau hụt hẫng mất mát, đó là nỗi đau, là cú sốc tinh thần không thể chia sẻ, không thiết nên lời với những từ ngữ diễn tả cảm xúc: “Những hờ”, “ngẩn ngơ”, “hạt lệ như sương”, lấy nhớ làm thương.

        Khóc Dương Khuê là một trong những bài thơ đẹp để lại nhiều ấn tượng trong lòng người đọc về tình bạn thắm thiết, tình bạn thủy chung son sắt, tác giả đã sử dụng cách nói giảm nói tránh để giảm nhẹ nỗi đau của sự việc, không chỉ thế tác giả còn sử dụng nhiều điển tích điển cố, từ ngữ, hình ảnh giàu sức biểu cảm và kết cấu đảo ngữ để tạo nên một bài thơ trọn vẹn nhiều dư vị trong lòng bạn đọc.

        Phân Tích Bài Thơ Khóc Dương Khuê Ngắn Gọn

        Trong lịch sử văn học Việt Nam, bài thơ Khóc Dương Khuê của nhà thơ Nguyễn Khuyến được xếp vào hàng những tác phẩm xuất sắc nhất viết về đề tài tình bạn. Bao trùm bài thơ này là nỗi lòng đau xót khôn nguôi của tác giả trước việc bạn qua đời. Nguyễn Khuyến mở đầu bài thơ bằng một tiếng than thảng thốt:

        Bác Dương thôi đã thôi rồi
        Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta!

        Tin bạn mất đột ngột quá, bất ngờ quá khiến nhà thơ sững sờ. Cách xưng hô ở câu thơ đầu khiến người đọc ít nhiều có thể đoán được đây là mối quan hệ bạn bè giữa những người cao tuổi. Đúng vậy, khi Dương Khuê mất, Nguyễn Khuyên đã ngót 70 tuổi. Nỗi đau của người già, hơn nữa lại là một nhà Nho luôn quen sông chừng mực, thâm trầm tất phải lặn vào trong lòng, phải xoáy vào trong tim, ít khi phô ra bên ngoài.

        Bằng cách sử dụng nhiều tình thái từ một cách tự nhiên gợi cảm, nhà thơ không nói trực tiếp đến việc bạn mất, nhưng người đọc ai cũng hiểu. Đây là một cách nói giảm đi, dường như nhà thơ sợ nhắc trực tiếp đến sự thực phũ phàng.

        Hơn nữa, cụm từ “thôi đã thôi rồi” còn thể hiện tình cảm tiếc nuối lẫn sự bất lực của nhà thơ trước sự thật đau đớn. Mất bạn, Nguyễn Khuyến thấy không gian rộng lớn dàn trải, “nước mây” đâu cũng thấm đẫm một nỗi buồn thầm lặng khôn nguôi: “Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta”.

        Sau phút giây bàng hoàng ban đầu, dường như nhà thơ có phần trấn tĩnh. Nguyễn Khuyến nhớ lại những kỉ niệm gắn bó giữa hai người: ngay từ thời đi học, đi thi, đỗ đạt… Nhà thơ cảm thấy sự gắn bó giữa mình và Dương Khuê như đã có “duyên trời định sẵn”.

        Nguyễn Khuyến và bạn mình đã từng đặt chân đến những vùng đất xa lạ, có tiếng suối “róc rách lưng đèo”, cùng thưởng thức thú đi hát ả đào: “Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang”, cùng nhau uống rượu và bàn luận văn chương.

        Đặc biệt, họ đã cùng nhau sống trong cảnh đau khổ của đất nước. “Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn – Phận đẩu thăng chẳng dám tham trời”. Viết câu thơ trên, khẳng định sự đồng cảnh giữa hai người, chứng tỏ Nguyên Khuyến cảm thông sâu sắc nỗi lòng của bạn mình: cho dù vẫn làm quan với tân triều, nhưng đâu phải Dương Khuê không có ít nhiều nỗi chán ngán trước thế cuộc?

        Bằng đoạn hồi tưởng này, người đọc có thề hình dung ra đôi bạn Nguyền – Dương đều là những “tao nhân mặc khách” gắn bó keo sơn với nhau lâu bền từ lúc hàn vi tới khi vinh hiển. Những kỉ niệm được trình bày theo trình tự thời gian tạo nên ở người đọc ấn tượng về mối quan hệ liên tục bền vững trong toàn bộ cuộc đời của hai người.

        Trong tình bạn ấy có cả sự kính trọng, lẫn tình yêu mến “kính yêu”, thủy chung “từ trước đến sau”. Nhà thơ còn nhớ rất rõ lần cuối cùng gặp gỡ người bạn già cách đây đã ba năm. Tác giả chỉ mô tả lần gặp gỡ này bằng một vài chi tiết:

        Cầm tay hỏi hết xa gần,
        Mừng rằng bác vẫn tinh thần chưa can.

        Người đọc đủ hình dung ra hình ảnh thật xúc động của Nguyễn Khuyến đối với Dương Khuê. Nhà thơ ân cần hỏi han bạn mình đủ điều và mừng rỡ khi thấy bạn tuổi đã cao, song vẫn minh mẫn, tỉnh táo. Đây chính là nét đáng quý trong con người Nguyễn Khuyên, dù đã có khi đạt tới đỉnh cao danh vọng, tâm hồn nhà thơ vẫn bình dị, gần gũi, thương mến vợ con, bè bạn, xóm giềng…

        Tình cảm chân thành, nồng hậu, chu đáo, lời lẽ mộc mạc… là những yếu tố quan trọng làm cho những bài thơ viết về tình bạn của Nguyễn Khuyên lay động trái tim người đọc. Ở bài Khóc Dương Khuê, tình cảm này tập trung ở phần cuối.

        Hình ảnh Dương Khuê trong lần gặp gỡ cuối cùng vẫn sâu đậm trong tâm trí Nguyễn Khuyến. Nhà thơ cảm thấy việc bạn mất là phi lí. Tác giả tự hỏi:

        Câu thơ buông ra một cách tự nhiên, khó có thể thấy đâu là kĩ thuật đặt câu dùng từ, nhưng đã diễn đạt thành công nỗi đau to lớn ập đến bất ngờ. Cái chết của bạn làm cho nhà thơ thêm chán chường. Cuộc đời đầy những điều ngang trái, tuổi cao, lên tiên cũng là lẽ thường tình.

        Ở đây nghệ thuật điệp từ đã mang lại hiệu quả đáng kể. Trong ba dòng thơ tổng cộng 21 chữ, chữ “không” xuất hiện đến 6 lần, diễn tả tài tình tâm trạng trống vắng ghê gớm của con người. Đồng thời, cách kết cấu trùng điệp ở những câu thơ nói trên tạo được cảm giác như nghe tiếng khóc nức nở không dứt.

        Mất bạn, nhà thơ mất tất cả những gì hứng thú và thay đổi cả nếp sinh hoạt trong cuộc sống thường nhật: không uống rượu, không làm thơ, đàn không muôn gảy, giường phải treo lên. Như vậy, hỏi còn gì đáng sống? Những thay đổi ấy, chứng tỏ tác giả đã phải trải qua một cuộc khủng hoảng tinh thần quá sức chịu đựng bởi cái chết của bạn. Điều đó khẳng định tình bạn giữa hai người thật keo sơn gắn bó.

        Nghệ thuật trùng điệp còn tiếp tục phát huy được hiệu quả cao hơn ở một số câu tiếp theo: “Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở – Tôi tuy thương lấy nhớ làm thương”, tạo cho câu thơ có âm điệu tựa hồ như sóng biển từng đợt tràn lên rồi rút xuống, rồi lại tràn lên mạnh mẽ hơn diễn đạt thành công nỗi đau của nhà thơ càng về sau càng sâu xa, thống thiết.

        Sau bao nhiêu thăng trầm của cuộc đời đen bạc nay sắp trở thành người “cổ lai hi” (xưa nay hiếm), cụ Yên Đổ làm gì còn đủ nước mắt mà khóc bạn? Nỗi đau không tràn ra ngoài được, ắt phải lặn âm thầm vào bên trong trái tim nhà thơ. Nhà thơ nói là mình không khóc, nhưng dường như hai câu kết thấm ướt nước mắt nóng hổi xót thương!

        Bằng tài nàng kiệt xuất, Nguyễn Khuyến đã để lại cho hậu thế một bài thơ khóc bạn chan chứa nước mắt, qua những lời diễn đạt chân tình thống thiết.

        Phân Tích Bài Thơ Khóc Dương Khuê Tiêu Biểu – Mẫu 5

        Nguyễn Khuyến không chỉ có những bài thơ tuyệt vời về chủ đề thiên nhiên mà ông còn có những bài thơ đặc sắc về chủ đề gia đình, bè bạn,… Khóc Dương Khuê – một trong những bài thơ tiêu biểu của ông về chủ đề tình bạn. Bài thơ là tâm trạng hốt hoảng, là tấm lòng đau đớn, tiếc thương của Nguyễn Khuyến đối với Dương Khuê, người bạn tri âm, tri kỉ của mình.

        Dương Khuê và Nguyễn Khuyến kết bạn từ hồi để chỏm cho đến lúc đầu bạc răng long. Tình bạn bền chặt bất chấp sự thay đổi của thời thế và cảnh ngộ riêng. Bỗng nhiên Nguyễn Khuyến được tin Dương Khuê qua đời, ông bàng hoàng thảng thốt và viết bài thơ để khóc bạn.

        Hai câu thơ mở đầu:

        Bác Dương thôi đã thôi rồi..
        Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.

        Phong cách và bút pháp Nguyễn Khuyến vốn thâm thuý, cảm xúc lắng đọng. Tất cả nỗi đau mất bạn dường như dồn nén vào câu thơ lục bát mở đầu này.

        Dòng lục (Bác Dương thôi đã thôi rồi) ngắn gọn cất lên tiếng kêu thương đột ngột. Tin dữ về người bạn tri âm tri kỉ đến bất ngờ quá khiến cho Nguyễn Khuyến bàng hoàng, đau đớn và thất vọng. Biện pháp nghệ thuật nói giảm “thôi đã thôi rồi”, với từ “thôi” được lặp lại hai lần có tác dụng gợi nỗi đau đột ngột, sự thảng thốt, sự trống vắng không gì bù đắp nổi.

        Dòng bát (Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta) dàn trải, diễn tả về sự mất mát đau thương ấy của Nguyễn Khuyến. Từ láy “man mác” đã diễn tả được cả không gian cũng nhuộm màu tang tóc. Có lẽ, lòng người đau đến quặn thắt như đứt ra từng khúc ruột “ngậm ngùi” nên nỗi đau ấy lan tỏa cùng mây trời non nước. Người bạn tri âm tri kỉ vừa ra đi làm cho nhà thơ thấy hẫng hụt, trống vắng đến khôn cùng.

        Mười hai câu thơ tiếp theo đã nói về những kỉ niệm của hai người thời tuổi trẻ:

        Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước

        Biết bao đông bích, điển phần trước sau.

        Sau giây phút đau đớn đến thảng thốt, bàng hoàng, khi bình tĩnh lại, một quãng đời thanh xuân êm đẹp đầy ắp kỉ niệm về tình bạn lần lượt hiện ra cụ thể và sinh động trước mắt Nguyễn Khuyến. Tất cả như sống dậy trong lòng nhà thơ:

        Nhớ về những ngày hai người cùng chuyên cần đèn sách:

        Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước
        Vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau.

        Câu thơ “Vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau” đã khẳng định những ngày tuổi còn trẻ tác giả và Dương Khuê luôn bên nhau cùng chuyên cần đèn sách, cùng chung chí hướng phấn đấu theo đuổi công danh.

        Nhớ về những ngày hai người cùng vui chơi, du ngoạn:

        Cũng có lúc chơi nơi dặm khách /…/
        Biết bao đông bích điển phần trước sau.

        Nguyễn Khuyến và Dương Khuê không chỉ chuyên cần học tập mà hai người cùng có những thú vui thật tao nhã: cầm, kì, thi, hoạ…

        Tình bạn ấy thật trong sáng và cao đẹp. Đó là tình bạn của những nhà nho chân chính. Cả hai ông đều là những người chăm chỉ dùi mài kinh sử mong được ghi tên vào bảng vàng bia đá, lưu danh muôn thuở. Cả hai ông đều đậu đại khoa dưới triều Nguyễn. Với biết bao kỉ niệm êm đẹp như vậy nên khi nhận tin Dương Khuê mất tâm trạng nhà thơ thảng thốt và đau đớn đến bàng hoàng.

        Sau khi nhớ về những kỉ niệm êm đẹp của tuổi thanh xuân, tác giả đưa ta về với những kỉ niệm mới khó quên trong lần gặp gỡ cuối cùng của ông với người bạn cố tri Dương Khuê. Điều đó được thể hiện qua tám câu thơ tiếp theo:

        Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn

        Mừng rằng bác hãy tinh thần chưa can.

        Hai người lâu ngày gặp lại, mừng mừng, tủi tủi, tay cầm tay, hỏi han nhau hết việc này đến việc khác. Điều Nguyễn Khuyến mừng nhất khi gặp Dương Khuê lần cuối chính là cả hai đều vượt qua được thử thách của thời thế và của tuổi tác đang ngả chiều xế bóng. Nguyễn Khuyến cũng không ngờ rằng đó lại là lần gặp gỡ cuối cùng giữa hai người.

        Đây là đoạn diễn tả nỗi đau của Nguyễn Khuyến khi không còn bạn nữa. Trước hết, tác giả thấy cái chết của bạn dường như phi lí:

        Kể tuổi tôi còn hơn tuổi bác,
        Tôi lại đau trước bác mấy ngày.

        Tuổi đời Nguyễn Khuyến lớn hơn Dương Khuê. Cả hai ông đều là những người chăm chỉ dùi mài kinh sử mong được ghi tên vào bảng vàng bia đá, lưu danh muôn thưở nên giữa hai người không có sự ngăn cách mà thật gần gũi, gắn bó. Nên việc người bạn tri âm, tri kỉ đã ra đi, tác giả cảm thấy đột ngột đến không thế tin dù đó là sự thật.

        Tác giả giãi bày nỗi đau đớn khi mất bạn:

        Làm sao bác vội về ngay,
        Chợt nghe tôi đã chân tay rụng rời.

        Từ “rụng rời” đã diễn tả được tâm trạng đau đớn đến tái tê, bủn rủn của tác giả. Người bạn thân đã ra đi, tác giả thấy trống vắng, hẫng hụt:

        Vội vàng chi đã mải lên tiên:
        Rượu ngon không có bạn hiền…

        Những câu thơ tiếp theo, tác giả lại nhắc về kỉ niệm một thời gắn bó giữa hai người. Đó là những kỉ niệm của một tình bạn cao đẹp, quý hiếm. Tác giả mất người bạn hiền, dường như cuộc đời cũng mất ý nghĩa.

        Mấy câu cuối của bài thơ đã diễn tả nỗi đau khôn tả, nỗi đau không nước mắt. Dường như nước mắt chảy ngược vào trong tạo nên nỗi đau thấm đẫm trong lòng tác giả:

        “Tuổi già hạt lệ như sương,
        Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan!”

        Bằng tình cảm chân thành, bài thơ đã thể hiện sâu sắc nỗi đau mất bạn. Nỗi đau ấy hiện ra dưới nhiều cung bậc: lúc bộc phát, lúc ngậm ngùi nuối tiếc, lúc lắng đọng thâm sâu. Với tài năng, tấm lòng sâu nặng nghĩa tình, nhà thơ Nguyễn Khuyến đã để lại cho đời một bài thơ nổi tiếng về khóc bạn.

        Bài thơ rất thành công về mặt nghệ thuật: câu hỏi tu từ, điệp từ điệp ngữ, từ láy… Tất cả các biện pháp nghệ thuật ấy có tác dụng nhấn mạnh nỗi đau đớn khôn nguôi của tác giả khi người bạn tri âm tri kỉ của mình qua đời.

        Qua bài thơ, ta thấy Nguyễn Khuyến không chỉ là người tài cao học rộng mà còn là người rất nghĩa tình. Ông thuỷ chung trong tình bạn. Tình cảm đối với bạn của tác giả thật đáng trân trọng, đáng cho chúng ta học tập.

        Viết một bình luận